Historiek
Hoe ontstonden vzw Briljante Kempen en het Kempens Diamantcentrum?
Toen duidelijk werd dat de Kempense diamantnijverheid gedoemd was om te verdwijnen, groeide bij de Nijlense Heemkring De Poemp, Davidsfonds Nijlen en enkele voormalige diamantbewerkers (*) de wens om dit stukje dorpsgeschiedenis voor het nageslacht te bewaren. Van april 1989 tot december 1992 publiceerde de Heemkring in zijn driemaandelijks tijdschrift De Poemp de artikelenreeks ‘Diamant, een schitterend verhaal’, een zesdelig overzicht van een eeuw lokaal diamantverleden. De eerste impuls om het diamantair erfgoed van de gemeente te inventariseren, te registreren en te ontsluiten kwam dus van De Poemp.
(*) Een van de drijvende krachten achter het Diamantcentrum en de restauratie van Slijperij Lieckens was Hypoliet Budts. Hij is helaas op 19 maart 2015 van ons heengegaan. Het Kempens Diamantcentrum bedankt hem voor zijn niet aflatende inzet en steun.
In Memoriam Hypoliet Budts (Met toelating van de redactie overgenomen uit De Poemp nr. 85/86, tijdschrift Davidsfonds Nijlen)
“Bestuurslid van Heemkring De Poemp, lid van de Nijlense Seniorenraad, de Werkgroep Briljante Kempen, het Nijlense Diamantcentrum en de Erfgoedcel Kempens Karakter, diamantbewerker in hart en nieren”
Enkele jaren geleden vierden wij de “tachtigers” in het bestuur van Heemkring De Poemp. Bij hen ook Hypoliet Budts, geboren in 1930. Wij wensten ze toen nog vele, actieve jaren toe.
De tijd vliegt echter snel en laat, dag aan dag en soms haast ongemerkt, zijn sporen na. Hypoliet was een actieve man met een brede interesse, die er steeds weer in slaagde graag gelezen stukjes voor ons tijdschrift te leveren. Ook in dit nummer vinden we nog een bijdrage van hem. Zijn reeks over de geschiedenis van het Nijlense steentje geniet ruime erkenning en ligt mee aan de basis van het Nijlense Diamantcentrum.
Hypoliet is na een paar maanden ziekte van ons heengegaan op 19 maart 2015 in het ziekenhuis van Lier. Wij zullen niet langer een beroep kunnen doen op zijn parate kennis van de diamantsector, op zijn eerlijk en betrouwbaar advies voor de heemkring.
Poliet, wij zullen je missen en je nooit vergeten. Ons welgemeend meeleven aan vrouw Josepha Janssens, de kinderen Diana, Martine en Ingrid, en de familie.
Slijperij Lieckens
Sinds 1990 ijverde De Poemp eveneens voor de bewaring van Slijperij Lieckens, de zowat laatste, volledig uitgeruste vooroorlogse slijperij uit de streek. Het atelier bevindt zich in het centrum van Nijlen en is illustratief voor de vele diamantwerkplaatsen die ooit in de regio gevestigd waren. In 2004 kocht het Nijlense gemeentebestuur de slijperij en enkele aangrenzende gronden aan. De rest van het perceel (het woonhuis en de overige gronden) werd door de sociale huisvestigingsmaatschappij Zonnige Kempen gekocht. In hetzelfde jaar startte het gemeentebestuur een beschermingsprocedure op voor Slijperij Lieckens dat leidde tot de erkenning van de slijperij als 10.000ste beschermd monument in 2008.
Eerst inventariseren, dan ontsluiten
Het unieke Kempense diamantverhaal en de regionale dimensie van de Vlaamse diamantgeschiedenis dreigden onherroepelijk verloren te gaan, indien het immateriële erfgoed rond de diamantbewerking in de Kempen niet werd geïnventariseerd, geregistreerd en ontsloten. De ambachtelijke en vaak illegale thuisnijverheid liet immers relatief weinig materiële sporen na. Gemeente Nijlen vroeg daarom projectsubsidies aan en ‘Schitterend geslepen of de impact van diamant op Kempen’ werd geboren. Het project besteedde vooral aandacht aan de mondelinge verhalen van de (voormalige) Kempense diamantbewerkers en hun familie. Een en ander was dringend, want het aantal getuigen wordt elke dag kleiner. De mondelinge getuigenissen vormen eveneens een essentiële aanvulling op de (museale) ontsluiting en wetenschappelijke kennis van het Kempense diamantverleden.
http://www.kempenserfgoed.be/collectie/13-bladeren-partnercollectie/2-schitterend-geslepen
http://www.kempenserfgoed.be/virtuele-tentoonstellingen/themas/3-diamantverleden-van-de-kempen
Bouw van een bezoekerscentrum
Om het diamantair erfgoed en het unieke verhaal te ontsluiten voor het grote publiek, besloot gemeente Nijlen, met ondersteuning van Toerisme Vlaanderen, tot de bouw van een bezoekerscentrum voor diamant. Tegelijkertijd zette de gemeente in op de restauratie van de slijperij en kreeg ook hiertoe in 2014 subsidies toegekend van de Vlaamse Overheid. Slijperij Lieckens kan beschouwd worden als het belangrijkste collectiestuk en zal na volledige restauratie opengesteld worden voor het grote publiek. De site van het Kempens Diamantcentrum met haar slijperij vervult verschillende functies. Het geeft de bezoeker de kans om de toeristische troeven van de Antwerpse Kempen te leren kennen, biedt streekproducten aan in de shop en laat hem de wereld van de Kempen en haar steentje ten volle ervaren.
Meer over de restauratie van de Slijperij vindt u hier:
Waarom diamantnijverheid in de Kempen?
Bij de ontdekking van de Afrikaanse Pretoriamijn in 1896 werd een massale hoeveelheid ruwe diamant naar Antwerpen verscheept om bewerkt te worden. Antwerpen kon deze werklast niet alleen aan en nam daarom haar toevlucht tot de goedkope werkkracht van de Kempen. De arme ‘zandboeren’ van de Kempen stortten zich gretig op het steentje. Wat begon met enkele slijperijen groeide uit tot een nijverheid van wel 60.000 diamantbewerkers en daaraan gerelateerde activiteiten zoals de verkoop van diamantbewerkersmateriaal. Kenmerkend voor de Kempen was dat vooral kleine diamanten werden bewerkt tot heel eenvoudige slijpvormen. Slijpers werden per stuk betaald en genoten een grote vrijheid. Naarmate de technieken werden verbeterd en het slijpersambacht van generatie op generatie werd doorgegeven, werd de Kempense slijper een echte, gespecialiseerde vakman.
De teloorgang
Toch ging de diamantnijverheid in de Kempen ten onder. Voornamelijk het verplaatsen van de kleinbranche, het bewerken van de kleine stenen, naar lageloonlanden betekende een zware klap. Wie zich bijschoolde en specialiseerde kon terecht in Antwerpen. Het overgrote deel van de Kempense diamantbewerkers daarentegen vertrok naar grote bedrijven zoals Van Hool en General Motors. Ruim honderd jaar diamantgeschiedenis laat uiteraard haar sporen na. De vele verhalen en verwijzingen naar diamant in namen van voetbalploegen, café’s en straatnamen getuigen van de belangrijke rol die diamant heeft gespeeld in deze regio.
